اگر همزمان با سردرد دچار حالت تهوع میشوید، احتمالاً این تجربه برایتان بسیار آزاردهنده و محدودکننده بوده است. بسیاری از افراد تصور میکنند این حالت فقط به میگرن مربوط میشود، اما واقعیت این است که عوامل دیگری مانند کمآبی بدن، مشکلات گوارشی، فشار خون بالا یا حتی استرس شدید هم میتوانند چنین علائمی ایجاد کنند.
اما چرا سردرد با تهوع همراه میشود؟ پاسخ در ارتباط پیچیده میان مغز و دستگاه گوارش نهفته است. همین ارتباط موجب میشود در بسیاری از شرایط، هر دو علامت به طور همزمان بروز کنند.
شناخت علت اصلی، نخستین گام برای درمان سردرد و تهوع است. در کلینیک سلامتکده طاها ما با بهرهگیری از تجربه و دانش عمیق در طب سنتی، پس از بررسی دقیق وضعیت بیماران، ریشه مشکلات عصبی و اسکلتی-عضلانی را شناسایی کرده و مناسبترین راهکارهای درمانی طبیعی، ایمن و پایدار را ارائه میدهیم.
در این مقاله با دلایل شایع و پنهان این مشکل، انواع سردرد، شیوههای درمان سردرد با طب سنتی در کنار روشهای نوین پزشکی، و همچنین علائمی که نیازمند مراجعه فوری به پزشک هستند آشنا خواهید شد. اگر به دنبال درک بهتر علت سردرد همراه با تهوع و یافتن راهکارهای اصولی و ریشهای برای درمان آن هستید، تا پایان همراه ما بمانید.
چرا سردرد و حالت تهوع با هم اتفاق میافتند؟
شاید برایتان عجیب باشد که چرا دو نشانه به ظاهر متفاوت، یعنی درد در سر و احساس تهوع در معده، اغلب به طور همزمان رخ میدهند. پاسخ این سؤال در ارتباط عمیق و پیچیده بین مغز و دستگاه گوارش نهفته است. این دو سیستم حیاتی بدن بهوسیله یک شبکه عصبی و شیمیایی قدرتمند دائماً با هم در ارتباط هستند؛ بهگونهای که اختلال در هر یک میتواند بلافاصله دیگری را تحت تأثیر قرار دهد.
درک ارتباط نزدیک مغز و دستگاه گوارش
مغز و روده از طریق مجموعهای از اعصاب، هورمونها و انتقالدهندههای عصبی، که به آن «محور مغز-روده» (Gut-Brain Axis) گفته میشود، با هم در تعاملاند. جالب است بدانید که روده دارای یک سیستم عصبی مستقل به نام «سیستم عصبی رودهای» (ENS) است که به آن «مغز دوم» هم میگویند. این مغز دوم از طریق عصب واگ, که یکی از طولانیترین اعصاب بدن است , به طور مستقیم با مغز در ارتباط است. به همین دلیل، استرس و اضطراب میتوانند بلافاصله به شکل تهوع خود را نشان دهند، و مشکلات گوارشی مثل التهاب یا عفونت میتوانند به مغز سیگنالهایی بفرستند که منجر به سردرد شوند.
نقش انتقالدهندههای عصبی مشترک
ارتباط مغز و روده فقط از راه اعصاب فیزیکی نیست، بلکه از طریق پیامرسانهای شیمیایی نیز برقرار میشود. یکی از مهمترین آنها «سروتونین» است که به هورمون شادی معروف است. بیش از 90 درصد سروتونین بدن در روده ساخته میشود و هم در حرکات روده و هم در تنظیم خلقوخو نقش دارد. تغییرات ناگهانی در سطح سروتونین، بهویژه کاهش آن در مغز، میتواند باعث شروع حمله میگرنی شود. این تغییر شیمیایی همزمان بر روده نیز تأثیر میگذارد و حالت تهوع و حتی استفراغ ایجاد میکند. به همین دلیل، سروتونین را میتوان حلقه اتصال میان سردرد و حالت تهوع دانست.
دلایل سردرد و حالت تهوع
علتهای مختلفی میتوانند باعث این ترکیب ناخوشایند شوند و اینها شامل عوامل متنوعی هستند که هم از نظر جسمی و هم سبک زندگی میتوانند بر سلامت شما تاثیر بگذارند:
میگرن
میگرن یک بیماری عصبی پیچیده است، نه فقط یک سردرد ساده. درد آن معمولاً ضرباندار، شدید و اغلب در یک طرف سر احساس میشود. حالت تهوع یکی از شایعترین علائم همراه میگرن است و برای بسیاری از بیماران، حتی از خود درد نیز آزاردهندهتر است. این تهوع گاهی به دلیل «گاستروپارزی» یا تأخیر در تخلیه معده رخ میدهد که در طول حمله میگرنی ایجاد میشود. علائم دیگری که به تشخیص میگرن کمک میکنند عبارتند از:
- حساسیت به نور (فتوفوبیا)
- حساسیت به صدا (فنوفوبیا)
- حساسیت به بو (اسموفوبیا)
- اورا (Aura): اختلالات بینایی موقت مانند دیدن جرقههای نور یا خطوط زیگزاگ که قبل از شروع سردرد رخ میدهد.
کمآبی بدن
عدم نوشیدن آب کافی میتواند خیلی سریع باعث سردرد و تهوع شود. وقتی بدن دچار کمآبی میشود، مغز کمی منقبض شده و به اعصاب اطراف فشار وارد میکند. همچنین، کمبود مایعات تعادل الکترولیتهای حیاتی مانند سدیم و پتاسیم را بر هم میزند و عملکرد اعصاب مختل میشود. تشنگی شدید، خشکی دهان، ادرار تیره و سرگیجه از علائم دیگر کمآبی هستند.
مشکلات گوارشی
عفونتها و التهابات دستگاه گوارش مانند گاستروآنتریت (که به اشتباه «آنفولانزای معده» نامیده میشود) یا مسمومیت غذایی، مستقیماً باعث تهوع، استفراغ و اسهال میشوند. سردرد در این شرایط معمولاً یک علامت ثانویه است که به دلیل عواملی مانند کمآبی ناشی از دست دادن مایعات، تب و پاسخ التهابی بدن به عفونت ایجاد میشود. همچنین، بیماریهای مزمن گوارشی مانند سندرم روده تحریکپذیر (IBS) و بیماری سلیاک نیز از طریق محور مغز-روده با افزایش شیوع سردرد مرتبط هستند.
سردرد و حالت تهوع صبحگاهی
برخی افراد با سردرد و تهوع از خواب بیدار میشوند. این مشکل میتواند ناشی از بیخوابی، اختلالات خواب مثل آپنه یا حتی افت قند خون باشد. آپنه خواب با قطع مکرر تنفس در شب سطح اکسیژن خون را پایین میآورد و باعث سردردهای صبحگاهی میشود. از سوی دیگر، نخوردن شام یا فاصله طولانی بین وعدههای غذایی میتواند به افت قند خون منجر شود که همراه با سردرد، حالت تهوع و ضعف ظاهر میشود.
تپش قلب
اضطراب و استرس شدید میتوانند واکنش «جنگ یا گریز» را در بدن فعال کنند. در این حالت، هورمونهایی مثل آدرنالین ترشح میشوند و باعث انقباض عضلات (سردرد تنشی)، افزایش ضربان قلب (تپش قلب) و مشکلات گوارشی (تهوع) میشوند. در برخی موارد، این مجموعه علائم نشانه حمله پانیک هستند. اگر تپش قلب با درد قفسه سینه یا غش همراه باشد، لازم است احتمال مشکلات ریتم قلب بررسی شود.
فشار خون بالا
در حالی که فشار خون بالا مزمن معمولاً علامتی ندارد، افزایش ناگهانی و شدید فشار خون، که به آن بحران فشار خون (Hypertensive Crisis) گفته میشود، یک وضعیت اورژانسی است. علائم آن شامل سردرد بسیار شدید و ناگهانی ،حالت تهوع، تنگی نفس، تاری دید و گیجی است. در صورت مشاهده این علائم، باید فوراً به اورژانس مراجعه کنید.
سایر دلایل سردرد همراه با حالت تهوع
- بارداری: سردرد و تهوع در سه ماهه اول بارداری به دلیل تغییرات هورمونی شایع است. اما بروز سردرد شدید همراه با تهوع و تورم در نیمه دوم بارداری (بعد از هفته 20) میتواند نشانه پرهاکلامپسی، یک عارضه جدی باشد و نیاز به بررسی فوری دارد.
- عفونتها: بیماریهای ویروسی سیستمیک مانند آنفولانزا و کووید-۱۹ با ایجاد یک پاسخ التهابی گسترده در بدن، میتوانند باعث سردرد، تهوع و بدندرد شوند.
- مشکلات گوش داخلی: اختلالات سیستم وستیبولار (گوش داخلی) مانند نوریت وستیبولار (التهاب عصب تعادل) باعث سرگیجه شدید میشود که تقریباً همیشه با تهوع شدید همراه است و میتواند سردرد را نیز تحریک کند.
- کمخونی (آنمی): کمبود آهن باعث کاهش اکسیژنرسانی به مغز میشود که میتواند منجر به سردرد، سرگیجه، خستگی و گاهی حالت تهوع شود.
علت احتمالی علائم کلیدی و متمایزکننده اقدام پیشنهادی میگرن درد ضرباندار (اغلب یکطرفه)، حساسیت به نور و صدا استراحت در محیط تاریک، مصرف داروهای تجویز شده، مشاوره با پزشک کمآبی بدن تشنگی، خشکی دهان، ادرار تیره، سرگیجه نوشیدن آب و مایعات به صورت تدریجی مشکلات گوارشی استفراغ یا اسهال شدید (معمولاً قبل از سردرد) هیدراتاسیون، استراحت، مراجعه به پزشک در صورت تداوم بحران فشار خون سردرد بسیار شدید و ناگهانی، تاری دید، تنگی نفس (فشار خون > 180/120) تماس فوری با اورژانس (۱۱۵) مشکلات گوش داخلی سرگیجه شدید (احساس چرخش محیط)، عدم تعادل مراجعه به پزشک برای تشخیص و درمان پرهاکلامپسی (در بارداری) سردرد شدید بعد از هفته ۲۰ بارداری، تاری دید، تورم ناگهانی مراجعه فوری به پزشک یا بیمارستان
درمان سردرد و تهوع
موفقیت در درمان مؤثر سردرد و تهوع، قبل از هر چیز به تشخیص صحیح علت زمینهای بستگی دارد. راهکارهای درمانی میتوانند از مصرف داروهای ساده تا تغییرات اساسی در سبک زندگی و همچنین درمان سردرد با طب سنتی متفاوت باشند.
درمانهای دارویی
برای تسکین فوری، مصرف دارو برای سردرد مانند مسکنهای بدون نسخه از جمله ایبوپروفن، ناپروکسن یا استامینوفن میتواند مؤثر باشد. البته باید توجه داشت که استفاده بیش از اندازه از این داروها ممکن است منجر به «سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو» شود. در مواردی که تهوع شدید باشد، پزشک ممکن است داروهای ضدتهوع مانند متوکلوپرامید را تجویز کند.
انتخاب بهترین دارو باید متناسب با شدت و علت سردرد و حتماً با نظر پزشک انجام گیرد.
درمانهای تخصصی برای شرایط خاص
برای برخی شرایط مانند میگرن، داروهای عمومی کافی نیستند. در این موارد، پزشک داروهای اختصاصی مانند تریپتانها را تجویز میکند. همچنین، داروهای جدیدتر به نام ژپانتها (Gepants) نیز وجود دارند که میتوانند علاوه بر تسکین سردرد، تهوع را هم کنترل کنند. در سایر علل زمینهای، درمان بر روی بیماری اصلی متمرکز است؛ مثلاً کنترل فشار خون یا درمان کمخونی به طور طبیعی سردرد و تهوع ناشی از آنها را کاهش میدهد.
اصلاح سبک زندگی و مدیریت استرس
یکی از پایدارترین راهها برای پیشگیری از سردردهای مکرر، بهویژه میگرن و سردردهای تنشی، اصلاح سبک زندگی است. موارد کلیدی شامل:
- برنامه خواب منظم
- وعدههای غذایی منظم برای جلوگیری از افت قند خون
- نوشیدن آب کافی در طول روز
- فعالیت بدنی منظم برای کاهش استرس
- استفاده از تکنیکهای آرامسازی مانند یوگا یا مدیتیشن
برای کسانی که به دنبال گزینه درمان جامع هستند، پک سردرد میتواند گزینه مفیدی باشد.
درمان خانگی سردرد و تهوع
در کنار درمانهای پزشکی، روشهای خانگی میتوانند تسکین فوری ایجاد کنند، بهویژه اگر در مراحل ابتدایی سردرد استفاده شوند. برخی از مهمترین این روشها عبارتند از:
استراحت در محیط آرام و تاریک
این راهکار بهخصوص برای مبتلایان به میگرن مفید است. کاهش نور و صدا میتواند شدت سردرد و تهوع را کاهش دهد.
استفاده از کمپرس سرد یا گرم
- کمپرس سرد برای میگرن مؤثر است و به کاهش درد ضرباندار کمک میکند.
- کمپرس گرم بیشتر برای سردرد تنشی مناسب است و موجب کاهش گرفتگی عضلات میشود.
نوشیدن مایعات و دمنوش
نوشیدن آب یا محلولهای الکترولیت به رفع کمآبی کمک میکند. همچنین،انواع دمنوش برای سردرد نیز میتوانند مفید باشند:
- زنجبیل: ضدالتهاب و ضدتهوع طبیعی که به کاهش درد و آرامسازی معده کمک میکند.
- نعناع: اثر آرامبخش روی عضلات و دستگاه گوارش داشته و به رفع سردرد تنشی کمک میکند.
اصلاح رژیم غذایی
یکی از روشهای مهم در درمان خانگی سردرد، توجه به تغذیه است. مصرف منظم وعدههای غذایی و استفاده از مواد غذایی غنی از منیزیم میتواند به پیشگیری کمک کند. منابع منیزیم عبارتند از:
- سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج
- مغزها و دانهها مانند بادام و تخمه کدو
- حبوبات مانند لوبیا و عدس
- شکلات تلخ
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگرچه بیشتر سردردها جدی نیستند، اما برخی علائم میتوانند نشانه یک مشکل جدی باشند. این علائم عبارتند از:
- سردرد ناگهانی و بسیار شدید (بدترین سردرد زندگی)
- همراهی سردرد با تب بالا، سفتی گردن یا گیجی
- شروع سردرد پس از ضربه به سر
- سردردی که به مرور زمان شدیدتر یا مکررتر میشود
در چنین شرایطی مراجعه فوری به پزشک ضروری است.
جمعبندی
سردرد همراه با حالت تهوع یکی از علائم شایع است که میتواند از دلایل متنوعی مانند میگرن، کمآبی بدن یا حتی بیماریهای جدیتر ناشی شود. ارتباط نزدیک میان مغز و دستگاه گوارش توضیح میدهد که چرا این دو نشانه معمولاً همزمان بروز میکنند.
اگرچه روشهای خانگی و داروهای مسکن در بسیاری از موارد میتوانند مؤثر باشند، اما توجه به «علائم هشدار» و مراجعه به پزشک برای بررسی دقیق، بسیار ضروری است. تشخیص درست، کلید دستیابی به درمان مؤثر و پایدار به شمار میرود.
در صورتی که با سردردهای مکرر و همراه با تهوع مواجه هستید و به دنبال راهکارهای اصولی و ریشهای برای درمان سردرد میگردید، متخصصان ما در کلینیک سلامتکده طاها آمادهاند تا با ارزیابی جامع، مناسبترین برنامه درمانی را برای شما طراحی کنند.
سوالات متداول سردرد همراه با حالت تهوع
آیا سردرد و حالت تهوع همیشه نشانه میگرن است؟
خیر، اگرچه میگرن شایعترین علت است، اما کمآبی، مشکلات گوارشی، فشار خون بالا و عفونتها نیز میتوانند باعث این علائم شوند.
تفاوت سردرد خوشهای با میگرن همراه با تهوع چیست؟
سردرد خوشهای درد شدید و یکطرفه در اطراف چشم ایجاد میکند و معمولاً با بیقراری همراه است، در حالی که تهوع در آن نادر است؛ اما تهوع در میگرن بسیار شایع است.
آیا سردرد و حالت تهوع میتواند نشانه تومور مغزی باشد؟
به ندرت. سردرد ناشی از تومور مغزی معمولاً مداوم است، صبحها بدتر میشود و با علائم عصبی دیگری مانند ضعف یا مشکلات بینایی همراه است.
بهترین قرص برای سردرد و حالت تهوع چیست؟
این موضوع به علت اصلی بستگی دارد؛ مسکنهای بدون نسخه مانند ایبوپروفن ممکن است کمک کنند، اما در موارد میگرن، داروهای تخصصی مانند تریپتانها که توسط پزشک تجویز میشوند، مؤثرتر هستند.
چرا بعد از خوردن برخی غذاها دچار سردرد و تهوع میشوم؟
این حالت میتواند نشانه حساسیت غذایی یا یکی از محرکهای میگرن باشد؛ همچنین مسمومیت غذایی نیز میتواند باعث این علائم شود.
آیا کمخونی میتواند باعث سردرد و حالت تهوع همزمان شود؟
بله، کمخونی ناشی از فقر آهن با کاهش اکسیژنرسانی به مغز میتواند باعث سردرد، سرگیجه و گاهی حالت تهوع شود.
آیا سردرد و تهوع در بارداری طبیعی است؟
بله، این علائم به ویژه در سه ماهه اول بارداری به دلیل تغییرات هورمونی و کمآبی ناشی از تهوع صبحگاهی شایع هستند، اما سردرد شدید در اواخر بارداری باید بررسی شود.
بهترین دمنوش برای تسکین سردرد و حالت تهوع کدام است؟
دمنوش زنجبیل به دلیل خواص ضدالتهابی و ضدتهوع قوی و دمنوش نعناع به خاطر اثرات آرامبخش بر عضلات و معده، گزینههای بسیار خوبی هستند.
آیا مشکلات معده میتواند باعث سردرد شود؟
بله، از طریق محور مغز-روده، مشکلات گوارشی مانند سوءهاضمه، ورم معده یا رفلاکس میتوانند سیگنالهایی به مغز ارسال کرده و باعث سردرد شوند.
آیا سردرد و حالت تهوع از علائم کروناست؟
بله، سردرد و حالت تهوع هر دو به عنوان علائم احتمالی بیماری کووید-۱۹ ثبت شدهاند و میتوانند همراه با سایر علائم تنفسی یا به تنهایی رخ دهند.